نشست تحلیلی «هوشمندسازی تنظیم‌گری و نظارت بر عملکرد اشخاص تحت نظارت بانک مرکزی»
موضوع هوشمندسازی نظارت در کنترل عملیات بانکی و سایر نهادهای تحت نظارت بانک مرکزی از موضوع ضرورت گذشته است و امروز یک اضطرار برای بانک مرکزی است.
به گزارش روابط عمومی پژوهشکده پولی و بانکی، در روز دوم سی و دومین همایش سیاست‌های پولی و ارزی، نشست تحلیلی «هوشمندسازی تنظیم‌گری و نظارت بر عملکرد اشخاص تحت نظارت بانک مرکزی» با حضور دکتر بابک حبیب زاده (مدیرکل نظارت احتیاطی کلان و فناورانه بانک مرکزی)، دکتر بابک درویش روحانی (مدیرعامل شرکت خدمات انفورماتیک)، دکتر فرشاد حیدری (رییس موسسه آموزش عالی بانکداری ایران)، دکتر هادی حیدری (معاون امور فناوری اطلاعات و ارتباطات بانک توسعه صادرات ایران) برگزار شد. مدیریت این نشست را دکتر کورش پرویزیان (رییس پژوهشکده پولی و بانکی) بر عهده داشتند.
در ابتدای این نشست، دکتر بابک حبیب زاده گزارشی با موضوع « چالش‌های استقرار نظارت هوشمند در بانک مرکزی ج.ا.ا » ارایه کردند. وی ابتدا با اشاره به تعریف نظارت هوشمند گفتند: فرآیند استفاده از فناوری‌های دیجیتال پیشرفته برای جمع‌آوری، تحلیل و نظارت بر داده‌ها به صورت بلادرنگ است، به گونه‌ای که امکان شناسایی سریع ریسک‌ها، بهبود تصمیم‌گیری‌های نظارتی و افزایش شفافیت در سیستم‌های مالی را فراهم می‌کند. این رویکرد به نهادهای نظارتی اجازه می‌دهد تا با استفاده از ابزارهای تحلیلی پیشرفته، الگوهای غیرعادی، تخلفات، و تهدیدات احتمالی را به‌طور خودکار شناسایی کرده و اقدامات پیشگیرانه یا اصلاحی را به‌سرعت اجرا کنند. ایشان یادآور شدند که بر اساس گزارش Deloitte در سال ۲۰۲۳، حدود ۶۵ درصد از بانک‌های مرکزی در سطح جهان از فناوری‌های هوش مصنوعی و یادگیری ماشین برای نظارت بر مؤسسات مالی استفاده می‌کنند. بر اساس گزارش صندوق بین‌المللی پول (IMF)، حدود ۸۰ درصد از بانک‌های مرکزی در اتحادیه اروپا از قابلیت‌های نظارت هوشمند برخوردار هستند.
در ادامه وی به بررسی و مقایسه انواع نظارت (نظارت سنتی، نظارت موثر و نظارت هوشمند) در دو بعد توسعه و زمان از منظر بهبود نظام‌های نظارتی و توسعه و استقرار زیرساخت پرداخته و افزود: ویژگی‌های نظارت سنتی در بعد توسعه و استقرار زیرساخت شامل گزارشات ایستا، فناوری‌های ابتدائی، داده‌های ناسازگار است و در بعد دیگر نگاه سنتی، مقررات غیرمنسجم، نظارت حضوری، رویکرد منفعل و با زاویه دید محدود است که همین امر موجب می‌شود که فرآیند کندو غیرمنعطف باشد. در نظارت موثر در حوزه زیرساخت، ابزارهای تحلیل و نظام‌های تصمیم‌یار به کمک ناظر می‌آید. داشبوردهای اطلاعاتی و زیرساخت یکپارچه داده فراهم می‌شود و آنچه در این نوع نظارت دارای اهمیت است نظام حاکمیت داده است. بهبودهایی که در نظارت موثر در نظام‌های نظارتی اتفاق می‌افتد شامل موارد نظارت مبتنی بر ریسک، نظارت مبتنی بر بررسی شکایات، مقررات پالایش شده و شفاف و مدیریت کارآمد مجوزها است. در نظارت هوشمند در حوزه توسعه و استقرار زیرساخت باید کلان‌داده بررسی شود. بصری‌سازی و یادگیری ماشین به کمک ناظر بیاید و در نهایت پایش بلادرنگ و نظارت پیشگیرانه صورت بگیرد.
مدیرکل نظارت احتیاطی کلان و فناورانه بانک مرکزی ادامه داد: میزان هوشمندسازی فرآیندها و اقدامات نظارتی بانک مرکزی در کشورهای پیشرو نظیر چین، آمریکا و سنگاپور بر اساس آمار بانک جهانی به ترتیب ۹۰، ۸۵، ۹۵ درصد است.
وی در ادامه به بررسی عناصر کلیدی نظارت هوشمند پرداخت و افزود: جمع‌آوری داده‌ها به صورت بلادرنگ، تحلیل پیشرفته داده‌ها، خودکارسازی فرآیندهای نظارتی، افزایش شفافیت و گزارش‌دهی و امنیت و حفظ حریم خصوصی از جمله عناصر کلیدی در بحث نظارت هوشمند هستند.
مدیرکل نظارت احتیاطی کلان و فناورانه بانک مرکزی درباره نیازهای استقرار نظارت هوشمند در ایران گفت: به طورکلی در چهار حوزه زیرساخت فناوری اطلاعات، توسعه نیروی انسانی، قوانین و مقررات و همراهی اشخاص تحت نظارت نیازمند فراهم شدن شرایط و الزامات مختلف هستیم.
در ادامه نشست دکتر کورش پرویزیان از حاضرین در جلسه خواست تا نظرات خود را درباره تنظیم‌گری هوشمند در حوزه بانکی بیان کنند. دکتر بابک درویش روحانی در این مورد اشاره کردند که از سال ۱۴۰۲ بازنگری در نقشه راه در بانک مرکزی آغاز شده و امیدواریم که در سال ۱۴۰۴ نتایج اقدامات برای شبکه بانکی به کار گرفته شود. بحث اصلی در این حوزه، بحث داده است زیرا ما با تعدد سامانه‌هایی مواجه هستیم که هرکدام در شرایط زمانی و مکانی خاصی ایجاد شده و توسعه یافته است. باید توجه داشت که بانک هرچه بزرگتر باشد اطلاعات بیشتری را باید در سامانه بارگذاری نماید. از طرفی صحت سنجی این داده‌ها بسیار حایز اهمیت است که باید مشخص شود داده‌های موجود تا چه اندازه قابل اتکا هستند. شبکه بانکی نسبت به سایر بخش‌ها، پیشران شبکه فناوری اطلاعات در کشور است و بالتبع حوزه نظارت نیز باید به همین اندازه پیشرو باشد و توسعه یابد. براساس همکاری‌های شرکت خدمات انفورماتیک با معاونت تنظیم‌گری و نظارت و همچنین معاونت فناوری‌های نوین بانک مرکزی مبتنی بر نقشه راه و پروژه‌های الحاقی، زمانبندی‌های انجام شده نشان می‌دهند که سامانه‌هایی در سال پیش رو رونمایی شوند. نکته دیگر اینکه نظارت بدون دید فناورانه بیشتر جنبه شهودی یافته ولی اگر به صورت فناورانه شکل گیرد اطلاعات جامع‌تری مورد استفاده قرار می‌گیرد.
در ادامه دکتر هادی حیدری اشاره کردند که بهتر است درباره فرصت‌ها و چالش‌های پیش روی بانک مرکزی در حوزه SupTech و RegTech بحث شود. درگذشته در مدل‌های رشد در بحث اقتصاد کلان بحث نیروی انسانی و سرمایه بسیار دارای اهمیت بود و هر آنچه درباره رشد کشورها قابل توضیح نبود به عنوان پسماند شناخته می‌شد ولی امروزه پارادایم اقتصادی تغییر کرده و اقتصاد دیجیتال بستر اصلی اقتصاد کلان را شکل می‌دهد. در این حوزه بازیگران متنوعی از جمله فین تک‌ها وجود دارند که از این تنوع می‌توان به عنوان فرصت یاد کرد زیرا فین تک‌ها گستردگی بالایی از نظر مدل‌های کسب و کار دارند و این تنوع مدل کسب و کاری باعث پیچیده‌تر شدن موضوع تنظیم‌گری و نظارت هوشمند بانک مرکزی می‌شود. نکته دیگر لزوم هماهنگی بین مثلث سه گانه معاونت تنظیم‌گری و نظارت، معاونت فناوری‌های نوین و معاونت سیاست‌گذاری پولی با توجه به قانون جدید بانک مرکزی است. ایشان افزود: باید توجه داشت که تنوع کسب و کاری باعث تنوع داده‌ها شده و وجود سیستم‌های موروثی و همچنین عدم وجود سیستم‌های یکپارچه می‌تواند یکی از چالش‌های نظارت بانک مرکزی باشد. در ابتدای راه برای پیاده‌سازی یک نظارت هوشمند و موثر نیز بحث data cleansing و هماهنگ‌سازی دستورالعمل‌ها و قوانین مختلف می‌تواند یکی دیگر از چالش‌های پیش روی بانک مرکزی باشد.
در ادامه دکتر کورش پرویزیان با توجه به سابقه طولانی و ارزشمند دکتر فرشاد حیدری در شبکه بانکی و حوزه تنظیم‌گری و نظارت بانک مرکزی از ایشان خواستند درباره حساسیت‌ها درمورد اطلاعات مشتریان شبکه بانکی و اشتراک پایگاه‌های داده در مکان‌ها مختلف و نیز مقررات تصویب شده در این زمینه توضیحاتی ارایه کنند. دکتر فرشاد حیدری ابتدا با مروری مختصر بر سابقه شبکه بانکی و داستان نظارت و هوشمندسازی اشاره کردند که با وجود اینکه از سیستم نظارت دستی عبور کردیم اما هنوز مدیریت اطلاعات و سامانه‌های منظمی در شبکه بانکی نداریم که این موضوع بحث نظارت بر اشخاص تحت نظارت بانک مرکزی (چندصد صرافی و نیز صندوق قرض الحسنه و ...) را با چالش‌های بسیاری مواجه می‌سازد. نکته دیگر این است که در بحث نظارت آنچه که باید کنترل شود شامل چند عامل است. در مطالعه‌ای در سال ۱۳۹۵ در پژوهشکده پولی و بانکی نشان داده شد که ۱۵۶ سنجه باید در درون بانک سنجیده شود و مورد راستی آزمایی قرار گیرد. لذا با یک یا دو کارشناس در بانک این امر امکان‌پذیر نیست.
در ادامه وی افزود که مطابق با استاندارد بال ۳ در ارتباط با نظارت بانکی موثر، نظارت باید مستمر و پیشگیرانه باشد لذا نیازمند اصلاح ساختار بانک مرکزی هستیم تا با ایجاد بخش اقدام سریع نظارت بتواند مستمر و موثر انجام گیرد.