نشست تحلیلی «کارکرد و تاثیر فناوری‌های نوین مالی در حکمرانی پولی، ارزی و بانکی»
مشکلات ساختاری اقتصاد کشور نیازمند انجام اصلاحات ساختاری است و تعمیم ابزارها فقط کارها را ساده‌تر می‌کند.
به گزارش روابط عمومی پژوهشکده پولی و بانکی، در روز نخست سی و دومین همایش سیاست‌های پولی و ارزی، نشست تحلیلی «کارکرد و تاثیر فناوری‌های نوین مالی در حکمرانی پولی، ارزی و بانکی» با حضور دکتر سید محمدهادی سلطان العلمایی (مدیر اداره آموزش و توسعه دانش بانک مرکزی)، دکتر افشین خانی (مدیرعامل بانک توسعه صادرات ایران)، دکتر مهدی نوری (عضو هییت علمی دانشگاه تهران)، دکتر رامین مجاب (عضو هییت علمی و معاون توسعه منابع و پشتیبانی پژوهشکده پولی و بانکی) برگزار شد. مدیریت این نشست را دکتر نوش آفرین مومن واقفی (معاون فناوری‌های نوین بانک مرکزی) بر عهده داشتند.
در ابتدای این نشست، دکتر سید محمدهادی سلطان العلمایی گزارشی با موضوع «آیا گسترش انتشار CBDC بر سیاست پولی بانک مرکزی تاثیرگذار است؟» ارایه کرد. وی ابتدا نکاتی درباره تعاریف و مفاهیم CBDC بیان کرد که پول دیجیتال بانک مرکزی هرگونه بدهی الکترونیکی و فیات بانک مرکزی است که بتوان از آن برای تسویه پرداخت‌ها یا ذخیره ارزش استفاده کرد. درباره پول دیجیتال، شاخصه‌های انتخابی از جمله اینکه چه کسانی به آن دسترسی دارند؟، آیا می‌توان آن را به سایر اشکال پول بانک مرکزی یا سپرده‌های بانکی تبدیل کرد؟ و آیا به آن سود تعلق می‌گیرد؟ وجود دارد.
سلطان العلمایی افزود: تقویت ابزارهای سیاست پولی یا افزودن ابزارهای جدید، تقویت ثبات مالی (از طریق ارایه دارایی بدون ریسک برای افرادی که تحت پوشش بیمه سپرده نیستند و همچنین ارتقای توان تسویه پول بانک مرکزی و کاهش ریسک‌های تسویه و اعتباری)، حفظ دسترسی عمومی به پول بانک مرکزی در اقتصادهایی که استفاده از پول نقد در حال کاهش است و همچنین افزایش شمول مالی در کشورهایی که بخش زیادی از جمعیت حساب بانکی ندارند از انگیزه‌های اصلی بانک‌های مرکزی از انتشار CBDC است.
مدیر اداره آموزش و توسعه دانش بانک مرکزی ادامه داد: سه سناریو جایگزینی در اینجا قابل بیان است. جایگزینی CBDC با پول نقد، جایگزینی CBDC با سپرده‌های بانکی و جایگزینی CBDC با ذخایر بانکی که اگر CBDC صرفا جایگزین اسکناس باشد اثر سیاستی آن اندک است اما اگر ویژگی‌هایی مشابه سپرده‌های بانکی داشته باشد با اثرگذاری بر ساختار و قیمت منابع مالی بانک‌ها می‌تواند پیامدهای مهمی برای سیاست پولی داشته باشد.
وی در ادامه به بررسی اثر معرفی CBDC بر چارچوب و ابزارهای سیاست پولی پرداخت و افزود: با معرفی CBDC دامنه مشارکت افراد، شرکت‌ها و نهادهای غیربانکی به بازار پول بانک مرکزی افزایش می‌یابد. علاوه براین، معرفی CBDC بر ترازنامه بانک مرکزی در سیستم کف تاثیرگذار است. همچنین، ورود بازیگران بیشتر موجب می‌گردد که مجموع تقاضا نسبت به شرایط مختلف اقتصادی حساس‌تر یا ناپایدارتر گردد. در برخی از کشورها با چارچوب سیاست پولی نرخ کف مشاهده شده که نرخ بازار پایین‌تر از نرخ بهره پرداختی بانک مرکزی قرار می‌گیرد. از طرفی با گسترش دامنه فعالان در بازار ذخایر و با فرض تبدیل آزادانه انواع پول و سپرده با یکدیگر، نرخ‌های کوتاه مدت همچنان نرخ معیار باقی خواهند ماند و بانک مرکزی نیز با هدايت نرخ‌های کوتاه مدت و ارائه راهنمایی‌های آتی می‌تواند نرخ‌های بلندمدت را تحت تأثیر قرار دهد.
مدیر اداره آموزش و توسعه دانش بانک مرکزی درباره انتقال سیاست پولی با وجود CBDCگفت: معرفی CBDC آثاری بر نرخ سپرده‌های بانکی دارد و همچنین موجب تقویت سرعت و شدت انتقال سیاست پولی می‌شود. تأثیر بر کانال وام دهی بانکی از این مسیر است که هزینه تأمین مالی بانک‌ها به نرخ سیاستی حساس‌تر می‌شود و اثر بیشتر بر نرخ وام دارد و از طرفی با کاهش سودآوری نیز ممکن است توان وام دهی بانک‌ها کم‌تر شود. ایشان در مورد اینکه چرا انتقال سیاست پولی می‌تواند قوی‌تر شود نیز بیان کردند که CBDC باعث می‌شود که نخست، نرخ‌های بهره دیگر (مثلاً سپرده‌ها، وام‌ها) به نرخ سیاستی حساس‌تر شوند. دوم، اثر کانال نرخ بهره واقعی تقويت شود و سوم کانال جریان نقدی قوی‌تر شود.
وی درمورد ریال دیجیتال بانک مرکزی تاکید کرد: با توجه به محدوديت‌های قانون پولی و بانکی کشور، ریال دیجیتال بانک مرکزی به عنوان نوعی اسکناس در نظر گرفته شده است. بر اين اساس انتشار پول به شکل اسکناس و مسکوک (ماده 2 بند (الف)) منحصر بوده و ريال ديجیتال منتشره حداکثر جايگزين موجودی اسکناس و مسکوک منتشره خواهد شد. براساس ماده 5 قانون پولی و بانکی کشور، گسترش حجم آن منوط به تامین پشتوانه بوده است و با توجه به ماهیت اسکناس، قابلیت پرداخت سود را ندارد. وی در ادامه با اشاره به ماده 4 بند ب جزء 4 قانون بانک مرکزی درباره انتشار انواع اسکناس، مسکوک و پول رقومی بانک مرکزی، ماده 58 بند ت درمورد تائید قوه ابراء قانونی و ماده 59 درباره تنظیم گری و تعیین فرآيندهای عملیاتی ظرفیت‌های ریال دیجیتال در قانون بانک مرکزی تاکید کرد.
در ادامه نشست دکتر نوش آفرین مومن واقفی از حاضرین در جلسه خواست تا نظرات خود را درباره این سوال که سیاست بهینه در کشور برای ورود و تنظیم‌گری در حوزه رمزارزها و رمز دارایی‌ها چگونه باید تدوین شود و همچنین نقش نهادها از جمله بانک‌ها را در این حوزه چگونه ارزیابی می‌کنند بیان کنند. دکتر افشین خانی در این مورد اشاره کرد که ابتدا باید به تعریف رمزپول‌ها در مقابل با رمزارزها توجه داشت. زیرا آثار آنها در سیاست‌های کلان کشورهای مختلف متفاوت بوده است. نسبت به آنچه که در جامعه اذعان می‌شود با وجود علاقه٬مندی نسل جدید به حوزه رمزارزها، آنها نقش پررنگی در جامعه ندارند. به عنوان مثال چند درصد از واردات ما به عنوان کشوری که با چالش‌هایی در زمینه ارز نیز مواجه است بر پایه رمز ارزها بوده است. در این شرایط به نظر می‌رسد رمزارزها بیشتر به عنوان دارایی و به منظور ذخیره ارزش مورد استفاده قرار می‌گیرند تا این که در فعالیت‌های تجاری مورد توجه باشند. نکته دیگر این است که ما باید به نرخ‌های بهره حساسیت داشته باشیم، لذا آیا باید به سراغ این موضوع برویم که CBDC قابلیت پرداخت سود داشته باشد که اگر به سمت این موضوع نرویم جذابیت آن به عنوان سپرده از بین می‌رود. از طرفی اگر نتوانیم از CBDC در فرآیند وام‌دهی استفاده کنیم باز هم جذابیت آن از بین خواهد رفت.
موضوع دیگر بحث بهره‌وری است که با وجود فشار بر شبکه بانکی اگر CBDC بتواند بخشی از این فشارها را کاهش دهد ممکن است موجب افزایش بهره‌وری در این حوزه شود. علاوه براین، اگر CBDC موجب افزایش سرعت و کاهش هزینه مبادلات شود می‌تواند قدرت مقام پولی برای تنظیم‌گری را افزایش دهد.
در ادامه دکتر مهدی نوری تاکید کرد که رمز دارایی برای واژه CBDC مناسب‌تر از رمزارز است زیرا ماهیت CBDC است که اهمیت دارد و نهاد رگولاتور با این ماهیت است که مشخص می‌شود. در علم اقتصاد، پول ویژگی‌هایی نظیر واسطه مبادله، واحد محاسبه ارزش و وسیله‌ای برای ذخیره ارزش شناخته می‌شود لذا هر چیزی که این ویژگی‌ها را دارد به عنوان پول شناخته می‌شود. حال آیا رمزارزها پول هستند؟ بسیاری از این cryptocurrency پول نیستند و اخیرا نهادهای بین‌المللی به عنوان crypto-assets آنها را نامگذاری کردند که خود انواع مختلفی دارد که بعضی از آنها ویژگی پول را دارند. لذا نمی‌توان همه آنها را در یک گروه طبقه‌بندی کرد. در این زمینه آنهایی که به بانک مرکزی مربوط می‌شود از جنس پول است به عنوان مثال bitcoin ویژگی پول را ندارد. بانک های مرکزی باید در این موارد با مشارکت سایر نهادها به وظایف تنظیم‌گری خود بپردازد.
دکتر رامین مجاب (عضو هییت علمی و معاون توسعه منابع و پشتیبانی پژوهشکده پولی و بانکی) در مورد تقاضای رمزارزها اشاره کرد که بحث کارآمدی شامل کاهش هزینه تراکنش‌ها و هزینه مالی به ویژه در پرداخت‌های بین‌المللی و همچنین بحث شمول مالی به معنای افزایش دسترسی به خدمات مالی موجب تقاضا برای رمزارزها گردیده است. البته در کنار این ویژگی‌های مثبت این حوزه با ریسک‌هایی نیز به ویژه در کشورهای درحال توسعه مواجه است. وی تضعیف شدن حاکمیت پولی، کاهش تقاضا برای پول داخلی، فرارتر شدن سپرده‌های بانکی و تحت تاثیر قرار گرفتن قدرت خلق اعتبار بانک‌ها و همچنین خروج سرمایه را از جمله ریسک‌ها در این حوزه برشمرد. باید توجه داشت که اقتصاد کلان با ثبات، شرط لازم برای ورود به فضای رمزارزها است که اگر این شرط لازم برقرار نباشد به دلیل وجود ریسک‌های بسیار، منافعی که به آنها اشاره شد برای اقتصاد محقق نمی‌شود. شرایط کافی در این زمینه از جمله بحث نظارت و تنظیم‌گری، مجوزها و نظارت بر صرافی‌ها، بحث پرداخت‌های بین‌المللی نیز وجود دارند.